آنچه در رابطه با بيمارى ايدز بسيار حائز اهميت است اين است كه پيشگيرى مهمترين و كارآمد ترين راه جلوگيرى از ابتلا به اين بيمارى است ولى اگر فردى به اين بيمارى مبتلا شد به دليل دوره طولانى بيمارى مهمترين چيز كنار آمدن با اين بيمارى، مراقبت از انتقال اين بيمارى و سالم زيستى در كنار اين بيمارى است. افراد مبتلا به اين بيمارى بايد بدانند كه اگر مراقبت هاى بهداشتى، پزشكى و تغذيه اى را در رابطه با اين بيمارى رعايت كنند مى توانند در كنار ساير اعضاى خانواده خود به زندگى ادامه دهند و ارائه آموزش هاى جزيى به آنها و اعضاى خانواده شان كافى است تا آنها را به يك زندگى سالم رهنمون شود.
از آنجايى كه ارتقاى سيستم ايمنى در بيماران مبتلا به ايدز بسيار حائز اهميت است و سلامت بافت ها و قدرت مقابله با بيمارى ها در آنها كاهش مى يابد، بنابراين تغذيه در آنها به عنوان يك اصل براى ارتقاى سطح سلامت در اين افراد شايان ذكر بوده و در دسترس بودن غذاى مغذى و آب سالم براى اين افراد بسيار مهم است، به خصوص وقتى مسافرت مى كنند يا بيرون غذا مى خورند.
اختلالات تغذيه اى در اين بيمارى
يكى از عوارض شايع در اين بيمارى سوءتغذيه پروتئين _انرژى است. عمده ترين علت كاهش وزن در افراد مبتلا به ايدزكاهش دريافت انرژى است نه افزايش مصرف آن. در اين افراد اختلال در حس چشايى وجود دارد، كه به هنگام تحليل توده بدون چربى بدن به ۵۵ درصد حالت نرمال، در افراد مبتلا به بيمارى ايدز مرگ رخ خواهد داد. از ديگر اختلالات مى توان به تهوع، استفراغ، اسهال، اختلالات تنفسى، لاغرى عصبى(آنوركسيا) اشاره كرد كه عمده ترين دلايل بروز كاهش وزن شديد در اين بيماران عبارتند از: كاهش انرژى دريافتى، كاهش فعاليت، كاهش اشتها و نقايص متابوليكى.
انرژى و پروتئين مورد نياز
در افراد مبتلا به ايدز انرژى توصيه شده براى نگهدارى وزن برابر است با انرژى پايه مورد نياز (BEE)ضربدر ۳/۱و براى افزايش وزن ضربدر ۵/۱. نياز به پروتئين در اين بيماران براى حفظ وزن برابر ۴/۱-۱ گرم به ازاى هر كيلوگرم وزن بدن و براى بازسازى برابر است با ۲-۵/۱گرم به ازاى كيلوگرم وزن بدن مى باشد. آرژينين در ايمنى سلولى بسيار مفيد است و بد نيست بدانيم كه مصرف و عملكرد اسيد فوليك در كمبود پروتئين (PEM)آسيب مى بيند، بنابراين علاوه بر توجه به دريافت پروتئين به منابع اسيدفوليك كه بعداً ذكر خواهد شد نيز بايد توجه داشت.
گوشت ها
در مبحث پروتئين اولين چيزى كه به ذهن مى رسد، گوشت ها است، بنابراين گوشت بوقلمون و انواع ماهى ها بسيار توصيه مى شود، ماهى غذاى بسيار سالم و سودمندى است كه گنجاندن آن در رژيم غذايى به ميزان حداقل ۲ بار در هفته (كمترين نياز ) بايد رعايت گردد.
تخم مرغ
تخم مرغ يكى از منابع عالى پروتئين بوده كه مصرف آن به بيماران بعد از يك ضعف بدنى، بيمارى ناتوان كننده يا كسانى كه دوره نقاهت را مى گذرانند، بسيار سودمند است. از آنجايى كه بايد توانايى كبد در استفاده از تخم مرغ را در نظر بگيريم تا ميزان كلسترول آن در فرد ايجاد ناراحتى نكند به بيماران مبتلا به اين بيمارى توصيه مى شود كه بيشتر از ۳ عدد تخم مرغ در هفته ميل نكنند (البته اين محدوديت براى مصرف زرده ياد شده است و خوردن سفيده اى كه كاملاً پخته شده باشد به هر ميزان در هفته مانعى ندارد). زيرا سفيده خام داراى ماده اى به نام آويدين است كه ايجاد تداخل هاى تغذيه اى با ويتامين بيوتين مى كند، بهترين شكل مصرف تخم مرغ به شكل آب پز است كه بهترين حالت را براى هضم دارد.
شير
به عنوان يك منبع پروتئينى مناسب براى جلوگيرى از سوءتغذيه بسيار توصيه مى شود. توصيه من به شما اين است كه روز خود را با خوردن ۱ ليوان شير همراه با يك قاشق غذاخورى عسل يا ۲ عدد خرما شروع كنيد.
عدس
عدس يكى ديگر از منابع عالى پروتئينى است و علاوه بر پروتئين حاوى ويتامين B، آهن و كلسيم است. عدس پخته به همراه روغن زيتون غذايى كامل و پر انرژى است.
چربى ها
در بدن انسان اسيد هاى چربى وجود دارند به نام اسيد هاى چرب ضرورى يا EFA كه در واقع بدن قادر به ساختن آنها نبوده و بايد از خارج از بدن انسان وارد شوند. اين اسيدهاى چرب كه در روغن هاى مايع به خصوص روغن زيتون، گردو، روغن سويا و ماهى ها به خصوص ماهى هاى آب هاى سرد (قزل آلا نوع رنگين كمانى و ساردين، سالمون و تون) وجود دارد، براى بدن بسيار مهم هستند و در صورت كمبود مصرف آن، كاهش ثانويه سطح آنها در بدن به وجود آمده و فرد دچار اختلال اسيد چرب ضرورى يا (EFAD) مى شود كه در مورد افراد مبتلا به ايدز اين اختلال مشاهده مى شود.
در افراد مبتلا به ايدز استفاده از روغن هايى به نام MCT(ترى گليسيريد با زنجيره متوسط) بسيار مفيد مى باشد اين چربى ها در روغن نارگيل وجود دارند و در داروخانه ها فروخته مى شوند اين چربى ها نياز به هضم ندارند و ميزان مصرف آنها بايد كنترل شده باشد در ضمن اين نوع چربى اسيد چرب هاى ضرورى را ندارد و بايد همراه با LCDها خورده شود. استفاده از روغن ماهى يا اسيد هاى چرب امگا ۳ كه قبلاً هم ذكر شد مى تواند عملكرد ايمنى را بهبود بخشد چون امگا ۳ در مقايسه با امگا ۶ كمتر باعث پيشرفت التهاب مى شود.
مايعات
در افراد مبتلا به ايدز نياز به مايعات مثل افراد عادى است (۱۲-۸ ليوان در روز) حدوداً چيزى معادل ۳۵-۳۰ ميلى ليتر در روز به آب احتياج دارند. مگر اينكه اسهال، استفراغ يا تب داشته باشند كه به ازاى هر درجه تب نياز به انرژى ۱۳ درصد و نياز به پروتئين ۱۰ درصد افزايش پيدا مى كند.
ويتامين ها و مواد معدنى
در اين افراد نقش كمك كننده ويتامين ها و مينرال ها بسيار چشمگير است بنابراين بايد به افراد دچار اين بيمارى ياد آور شويم كه از خوردن سبزيجات و ميوه جات تازه غفلت نكنند، نمك هاى معدنى مهم است وبايد بدانيم كه نياز افراد مبتلا به ايدز به آنتى اكسيدان هايى مثل بتا كاروتن (پيشساز ويتامين A)بسيار زياد است. و ساير آنتى اكسيدان ها مثل ويتامين E، و ويتامين C نيز افزايش نياز چشمگيرى در اين بيمارى پيدا مى كنند. از اين رو مصرف ۱ ليوان آب هويج رنده شده همراه با يك قاشق غذاخورى روغن زيتون به همراه آب يك ليموى تازه (۱روز در ميان ) قادر است ملغمه اى از ويتامين هاى ياد شده را به بدن فرد برساند و سايرمنابع اين ويتامين ها عبارتند از :
بتاكاروتن:اين آنتى اكسيدان يكى از قوى ترين آنتى اكسيدان هاى موجود در طبيعت است و در هويج به وفور وجود دارد همچنين در برگه زردآلو، ميوه زردآلو، سيب زمينى، اسفناج،طالبى،كدوحلوايى وكاهو وگريپ فروت وجود دارد، در بدن اين ماده به ويتامين Aبدل مى شود.
ويتامين C :ويتامين ث وگلوتاتيون ترى پپتيد ،گسترش ويروس HIVرا كند مى كنند. اين دو ماده مهم كه از ضد اكسيد كننده هاى قوى به شمار مى آيند به مقدار زياد در ميوه ها و سبزى هاى تازه وجود دارند كه نمونه هايى از اين سبزيجات مانند: گوجه فرنگى، جعفرى، كلم، مركبات (به خصوص ليموشيرين و ليموترش)، فلفل دلمه و... منابع بسيار عالى اين ويتامين هستند. بنابراين خوردن موادى مثل هندوانه، آوكادو، مارچوبه و بروكلى و بعد گريپ فروت، پرتقال و توت فرنگى (كه اتفاقاً در فصل آن قرار داريم)، باميه، سيب زمينى، كدو، گل كلم و گوجه فرنگى خام را به شما توصيه مى كنم. چرخ كردن و كوبيدن مواد و عصاره آنها گلوتاتيون را به طرز قابل توجهى از بين مى برد، پس بهتر است كه به مصرف خام مواد بپردازيم.
ويتامين E : ويتامينى كه آن را با عنوان ويتامين جوانى وضد پيرى و برطرف كننده تنش هاى قبل از قاعدگى در خانم ها مى شناسيم. اين ويتامين يكى از ضرورى ترين و حياتى ترين ويتامين هاى مورد نياز است كه در روغن ذرت، روغن سويا، روغن گندم، دانه كنجد و بادام زمينى، تخم آفتابگردان و گردو و جوانه گندم وجود دارد. ولى از آنجايى كه اين ويتامين محلول در چربى است و زياد از حد آن توليد مسموميت مى كند در خوردن مكمل هاى اين ويتامين به شكل قرص بايد جانب احتياط را رعايت كرد اما چون منابع غذايى هرگز آنقدر خورده نمى شود كه مسموميت ايجاد كند جاى نگرانى نيست فقط به اين دليل كه تمام منابع در چربى ها هست بايد از زياده روى در آنها پرهيز كرد.
ويتامين هاى گروه ب : ويتامين هاى گروه ب هم اشتها را زياد مى كند و هم توان بدنى را افزايش مى دهند.
ويتامين B1: ويتامينى است كه درگوشت ها، نان، برنج،غلات و حبوبات سبوس دار و كامل يافت مى شود. ويتامين B1خوشبختانه در شرقى ها به دليل مصرف سير و پياز خام تا حد زيادى تامين مى شود. زيرا اين دو ماده در حالت خام به دليل اللين جذب اين ويتامين را افزايش مى دهند، در مقابل چاى و ماهى خام داراى تركيبى به نام تياميناز است كه در واقع عامل تجزيه كننده تيامين است و مصرف آنها به ميزان زياد كمبود اين ويتامين را ناشى مى شود. اين ويتامين علاوه بر نقش هاى اساسى كه در سيستم ايمنى به عهده دارد، در حفظ آرامش و برطرف كردن استرس هاى ناشى از مواجهه با بيمارى به شما كمك خواهد كرد، چنانچه حتى براى افرادى كه به بيمارى خاصى دچار نيستند، ۱ هفته قبل از فعاليت هاى استرس زايى مثل (زايمان، كنكور، امتحان رانندگى و...)مصرف مكمل هاى اين ويتامين توصيه مى شود.
ويتامين B2 :مى توان گفت كه اين ويتامين بنا به دلايل عديده اى نقشى بسيار چشمگير در حفظ بدن دروضعيت مطلوب داراست. چنانچه داروى دزوكسى روبين هيدروكلرايد (داروى درمان ايدز)نياز به ويتامين ب۲را افزايش مى دهدو بد نيست كه علائم كمبود آن را بدانيد (خصوصاًدر مصرف كنندگان داروى ياد شده ) : زخم و شكاف در لب ها، د هان و زبان ( كيلوزيس) - درماتيت سبوره اى اطراف بينى و حشفه (ناراحتى پوستى شامل پوسته پوسته شدن پوست ) _ اشك ريزى- پر رنگ شدن سطحى قرنيه- زخم قرنيه- احساس وجود شن در چشم و در نهايت كم خونى. منابع غذايى كه اين ويتامين در آنها يافت مى شود عبارتند از جگر و قلوه غذاهاى گياهى، لبنيات به خصوص شير، سبزيجات. اگر رژيم غذايى سرشار از نشاسته، فيبر (چيزى كه در ميوه ها وسبزى ها به وفور يافت مى شود ) و لاكتوز(قند شير ) باشد،سنتز اين ويتامين را در روده افزايش مى دهد (چون باكترى هاى روده اندكى از اين ويتامين را توليد مى كنند ).
ويتامين ۶ B:كه درگوشت هاى سفيد، تن ماهى، جوجه،ماهى سالمون، ذرت، موز، توت فرنگى، طالبى، لوبيا سبز،گوجه فرنگى،سيب زمينى واسفناج وجود داردبه طور كلى اسفناج، موز،سيب زمينى و تن به عنوان بهترين منابع غذايى اين ويتامين به شمار مى آيند، و ايزونيازيد نياز به آن را افزايش مى دهد .
ويتامين B12:كه درجگر، گوشت،ماهى،زرده تخم مرغ وجود دارد و خصوصاً اگر سن بيمار بالا باشد، به دليل اختلالات گوارشى نياز به آن چشمگير تر خواهد بود .
اسيد فوليك: كه در سوءتغذيه پروتئين _انرژى كه ياد شد، مصرف و عملكرد آن آسيب مى بيند و نياز به آن افزايش مى يابد هم به عنوان عاملى كه مقاومت بدن را زياد مى كند بايد مورد توجه قراربگيرد اين ويتامين در اسفناج، آب پرتقال، گوشت ها به خصوص گوشت گوساله، مخمر و قارچ، لبنيات و شير وپنير كم چرب وجود دارد.