وضعيت جفرافيايي :
شهر تهران در دامنه جنوبي كوههاي البرز و حاشيه شمالي كوير مركزي ايران و در دشتي نسبتا هموار واقع شده است كه شيب آن از شمال سمت جنوب ميباشد . و به وسيله دو رود اصلي كرج در غرب و جاجرود در شرق بهمراه رود هاي فصلي جعفر آباد يا همان دربند، دارآباد ، دركه ،كن كه همگي از شمال به جنوب جريان دارند مشروب ميشود. شهر تهران از نظر جغرافيايي در 51 درجه و 33 دقيقه طول غربي و 35 درجه و 36 دقيقه تا 35 درجه و 44 دقيقه عرض شمالي قرار گرفته و ارتفاع آن در جنوب 1100 - در نواحي مركزي 1200 در شمال 1700 متر از سطح دريا ميباشد .
تهران داراي آب هواي گرم و خشك است و فقط نواحي شمالي آن كه در دامنه هاي كوهستاني البرز واقع شده است اندكي معتدل و مرطوب است. هواي تهران در تابستان گرم و خشك و در زمستان معتدل و گاه سرد است. حداكثر دماي ثبت شده حدود 44 و حداقل 20- و متوسط ساليانه 17 درجه سانتيگراد مي باشد . و ميزان بارندگي سالانه آن 200 تا 400 ميلي متر است و از نظر زمين لرزه جزو مناطق پر زيان محسوب ميشود .
تاريخچه شهر تهران
نام تهران براي نخستين بار در يكي از نوشته هاي تئودوسيوس يوناني در حدود اواخر سده دوم پيش از ميلاد به عنوان يكي از توابع ري ذكر گرديده، قديمي ترين سند فارسي موجود درباره نام تهران نشان ميدهد كه تهران قبل از سده سوم هجري قمري وجود داشته است، زيرا نويسنده اي بنام ابو سعد سمعاني در كتاب خود از شخصي بنام ابوعبدلله محمد ابن حامد تهراني رازي نام ميبرد كه اهل تهران ري بوده و در سال 261 هجري قمري برابر 874 ميلادي در كذشته است.
ابوالقاسم محمد ابن حوقل به سال 331 هجري قمري در توصيف شهر تهران نوشته است كه : �تهران در شمال شهر ري واقع شده است و داراي باغهاي فراواني است و ميوه آن بسيار متنوع است.�
ابواسحاق استخري در كتاب المسالك و الممالك به سال 340 هجري قمري درباره تهران به تفصيل سخن گفته است و ابن بلخي در كتاب خودش به نام فارسنامه كه حدود سال هاي500 هجري قمري نوشته است از آثار تهران سخن به ميان آورده است .
نجم الدين ابوبكر محمد ابن علي ابن سليمان راوندي در كتاب معروف خويش به نام راحةالصدور به سال 599 هجري قمري روايت كرده است كه مادر سلطان ارسلان سلجوقي كه در سال 561 هجري قمري از ري قصد عزيمت به نخجوان را داشت در نزديكي تهران فرود آمد و درهمان ايام خود سلطان نيز در دولاب كه ناحيه اي در جنوب خاوري تهران است اقامت داشت.
در زمان پادشاهان صفوي كم كم تهران شهرتي پيدا كرد و آبادي و رونق اين شهر به ويژه در دوره سلطنت شاه طهماسب اول آغاز گرديد. چون جد اعلاي صفويه به نام امامزاده حمزه مجاور بقعه حضرت عبدالعظيم در شهر ري مدفون بود از اين رو سلاطين مزبور هرچند گاه براي زيارت قبر جدشان به تهران مي آمدند.
شاه طهماسب اول گذشته از اين ، به علت وجود آبهاي گوارا و باغهاي فراوان و شكارگاههاي مناسب اطراف شهر تهران را دوست ميداشت و به مرور در اين محل به سكونت هاي تقريبا طولاني مي پرداخت ، به حدي كه دستور داد دور شهر را برج و باروي مقاومي و بناهاي تازه و كاروانسراها در داخل آن بنا كنند ، به همين مناسبت در سال 961 هجري قمري حصاري به دور شهر بنا نهادند كه از چهار دروازه و 114 برج به تعداد سوره هاي قرآن تشكيل مي يافت و مصالح آن را از معادني تامين كردند كه بعدها به چاله ميدان و چاله حصار موسوم گرديد. حدود بارويي كه به فرمان شاه طهماسب اول به دور شهر كشيده شد تقريبا 6 هزار قدم و بشرح زير بود:
از سمت جنوب خيابان مولوي فعلي
از سمت شرق خيابان ري فعلي
از سمت غرب خيابان شاهپور
از سمت شمال خيابان هاي امير كبير و سپه
و محوطه ارگ با داشتن حصار مخصوص و خندق جداگانه در وسط شمالي شهر قرار داشت .
از چگونگي محلات و موقعيت آنها چنين بر مي آيد كه قسمت مغرب و شمال غربي شهر داخل باروي عهد شاه طهماسب غالبا باغستان بوده و خانه هاي مسكوني بيشتر در عودجالان و چاله ميدان قرار داشته است و قسمت بازار محل كسب و كار بازرگانان و پيشه وران آن زمان بوده است. شاه عباس اول نيز تا چندي به پيروي از شاه طهماسب همين رويه را تعقيب كرد و به آباداني تهران همت گماشت و دستور داد باغ بزرگي به نام چهار باغ در تهران احداث كنند و ساختماني براي سكونت موقتي خاندان سلطنتي بنا نهند.
در سال 1200 هجري قمري تهران براي اولين بار توسط آغا محمد خان قاجار به عنوان پايتخت انتخاب گرديد. در زمان آقا محمدخان قاجار تنها به ساختن عمارت تخت مرمر اكتفا گرديد ولي در زمان فتحعلي شاه محلات جديد و ساختمانهاي تازه چندي در تهران ايجاد گشت كه از آن جمله بناي مسجد شاه ،مسجد سيد عزيز الله ، مدرسه مروي ، قصر قاجار ، نگارستان و لاله زار را ميتوان نام برد.
در زمان محمد شاه محله اي بنام عباس آباد در جنوب بازار و يك باغ و ساختمان بزرگتر نيز به نام عباس آباد در شمال تهران (عباس آباد كنوني) و محله ديگري به نام محمديه كه سابقا ميدان پاتقاتوق ناميده ميشد بر محلات ديگر افزوده شد و آب رودخانه كرج را بوسيله نهري بنام نهر كرج به تهران منتقل ساخت. و همچنين احداث باغ داوديه (محله فعلي داوديه) و بخشي از بناي مسجد جمعه و بازار بين الحرمين از جمله آثار زمان محمد شاه ميباشد. در زمان سلطنت ناصرالدين شاه به همت امير كبير تاسيساتي چون مدرسه دارالفنون، بازار امير، بازار كفاشها، سراي امير پديد آمد.
در سال 1275هجري قمري براي اولين بار براي تهران نقشه تهيه گرديد. در سال 1284 هجري قمري نقشه جديد تري از تهران با همكاري مهندسين فرانسوي تهيه شد. و اراضي جديدي را داخل محدوده شهر نمودند و شهر را بوسيله خندقها و بارو هاي جديد به شكل هشت ضلعي محدود ساختند و ارتباط شهر با خارج را بوسيله دوازده دروازه به نام هاي دروازه هاي شميران، دولت، يوسف آباد، دوشان تپه، دولاب، خراسان، باغشاه، قزوين، گمرك، حضرت عبدالعظيم، غار و خاني آباد تامين نمودند .
علاوه بر دروازه هاي دوازده گانه بالا كه تا سال 1309 شمسي همچنان پا برجا بود، پاره اي بنا ها و باغها. محلات ديگر در زمان سلطنت ناصر الدين شاه ايجاد گرديد كه بعضي از آنها هنوز پابرجاست و از بقيه جز نامي باقي نمانده است. كه ميتوان به شرح زير نام برد :
باغ و كاخ گلستان، باغ و كاخ صاحب قرانيه، باغ و قصر سلطنت آباد، باغ و عمارت بهارستان (واقع در ميدان بهارستان فعلي)، مدرسه و مسجد سپهسالار، پارك ميرزا علي خان امين الدوله، باغ و عمارت مسعوديه (محل سكونت مسعود ميرزا فرزند ناصرالدين شاه)، باغ و عمارت علي قلي خان مخبرالدوله (ميدان مخبرالدوله فعلي) ، پارك اتابك (محل سکونت ميرزا علي اصغر خان اتابك صدر اعظم و محل فعلي سفارت روسيه )، باغ حسن آباد (از آثار ميرزا حسن خان مستوفي الممالك و ميدان حسن آباد فعلي) ، باغ و عمارت اميريه (متعلق به امير كبير كامران ميرزا فرزند ناصرالدين شاه و محل فعلي خيابان اميريه)، باغ و عمارت منيريه (محل سكونت منير السلطنه مادر كامران ميرزا و محله منيريه فعلي)، باغ فرمانفرما (فرمانيه فعلي)، باغ و عمارت كامران ميرزا (محله كامرانيه فعلي)، بقعه معروف به سر قبر آقا (مدفن سيد زين العابدين امام جمعه داماد ناصرالدين شاه)، ميدان امين السلطان (هنوز هم به همين نام برقرار است )، باغ فردوس (محله كنوني باغ فردوس تجريش كه به وسيله معير الممالك ساخته شد)، بناي شمس العماره ، بازارآهنگرها، مسگرها، بازارچه هاي مروي و نايب السلطنه و محله سنگلچ، خاني آباد، قنات آباد، پاچنار، گود زنبوركخانه و بازار بزرگ.