تاريخچه  شهر اردبيل

مورخان قديم ، اردبيل را  واژه اي اوستايي دانسته اند كه از دو كلمه " ارتا " (مقدس) و " ويل " (شهر) كه معني شهر مقدس را مي دهد. بسياري از مورخان اسلامي بناي اين شهر را به فيروز پادشاه ساساني نسبت  ميدهند و نام آن را " بادان پيروز" ناميده اند. چنين مي نمايد كه اين شهر بيش از 1500 سال قدمت تاريخ دارد. به روايت اوستا، زردشت پيامبر ايراني دركنار رود " دائي يتا " كه امروزه ارس ناميده مي شود به دنيا آمد و در كوه سبلان كتاب خود رانوشت  و براي ترويج دين خود، به شهر " باذان پيروز " رفت. عده اي به او ايمان آوردند و در اين ناحيه جنگي بين زردشتيان و بت پرستان روي داد كه دراين جنگ زردشتيان  بر همه روستاها  و قصبه هاي اطراف اردبيل دست يافتند و به افتخار اين پيروزي آتشكده اي در اردبيل بنا كردند كه آثار آن هنوز در سه فرسنگي اين شهر در دهكده اي به نام آتشگاه باقي مانده است. در دوران حكومت  انوشيروان پيروان مزدك كه از جان خود مي ترسيدند به اطراف ايران مي گريختند و عده اي هم به اردبيل گريختند. مزدكيان از مخالفان حكومت ساساني و خلافت بين اميه در اردبيل بودند كه دائما‍‏‏‎ُ ‏دستور پيگرد و توقيف آنان صادر مي شد. اهميت مساْله مزدكيان ، خلفاي بني اميه را برآن داشت تا پايتخت را از مراغه به اردبيل انتقال دهند. در زمان هشام از خلفاي بني اميه، طوايف بارين خزر به آذربايجان حمله و شهر را غارت كردند. اردبيل در زمان عباسيان مركز ايالت آذربايجان بود. در سال 617 هجري مغولان پس از حمله به ايران اردبيل را  غارت كردند. در زمان هلاكوخان ، مركز فرمانروايي اردبيل به مراغه منتقل شد و در زمان آباقاخان ، تبريز پايتخت حكومت ايلخان شد. در دوره حكومت تيموريان، امير تيمور در اردبيل به خدمت شيخ صفي الدين رسيد و به درخواست شيخ، هزار نفر از اسيران را آزاد كرد. پس از فوت شيخ صفي الدين، اين شهر قبله صوفيان شد و اكثر پيروان طريقت به اين شهر روي آوردند. شاه اسماعيل از اردبيل قيام كرد و حكومت واحد ايراني را تشكيل داد و ملوك الطوايفي را از بين برد. در زمان صفويه هركس گناهي مرتكب مي شد به اردبيل پناهنده مي شد و از هر گونه آسيبي در امان مي ماند. از اين رو ، به دار الامان نيز معروف بود و بعضي آن را دارالارشاد نيز گويند. اين شهر در جنگ ايران و روسيه تا زماني كه عهدنامة تركمانچاي تنظيم شد در اشغال روسها بود. در اين زمان (1245 هـ .ق ) همه اشياء قيمتی و بي همتاي مقبره شيخ صفي الدين و زينت آلات ديگر مقبره ها و كتاب هاي مهم كتابخانه اردبيل كه شاه عباس وقف كرده بود و از كتابهاي خطي نفيس وبي نظير و بي همتا بود غارت شد. اين اشياء و كتابهاي نفيس هم اكنون در موزه هاي مسكو و لنينگراد نگهداري مي شود. در زمان سلسله قاجار ، پس از انتقال وليعهدنشين از اردبيل به تبريز ، اين شهر از رونق افتاد و دچار ركود اقتصادي شد. رويدادهايي مانند زمين لرزه هايي پياپي ، هجوم قبايل واقوام گوناگون ، و تاخت و تازهاي بيگانگان رفته رفته سبب شد اردبيل از پيشرفت و ترقي بازماند. در سالهاي اخير اين شهر توسعه يافت و وجود آثار تاريخي بويژه مقبره خاندان شيخ صفي و همجواري اش با آب هاي گرم سرعين باعث شد اين شهر رونق و اعتبار پيش خودرا بدست آورد.

مراکز باستاني و تاريخي:

خانه سيد هاشم ابراهيمي

اين خانه در كوچه شهيدگاه اردبيل قرار گرفته ومتعلق به مرحوم سيد هاشم ابراهيمي است، كه پس از وفات ايشان وارثان قانوني از آن استفاده مي كنند. اين بنا در حال حاضر مسكوني است.

ساختمان در دوطبقه زيرزمين و همكف ساخته شده است و تالار بزرگ و زيبايي دارد. تالار كه بخش مهم خانه را تشكيل مي دهد داراي دو رواق و يك شاه نشين است كه از پنجره هاي مشبك كاري بسيار نفيس و زيبايي برخوردار است.  زيباترين بخش تالار گچبري هاي آن است.

منزل وكيل الرعايا

اين خانه قديمي درمحله طوبي اردبيل ساخته شده است. بنا شامل حياط هاي متعدد, ساختمان مركزي و واحدهاي اندروني است كه در طراحي آن, تالار مركزي به واحدهاي جنبي آن اشراف دارد. ارزش اين خانه علاوه برسبك معماري جالب آن, با نقش صاحبان خانه در رخدادهاي تاريخي سده بيستم ايران و اردبيل نيز ارتباط دارد. اين خانه محل تجمع سران مستبد در جريان انقلاب مشروطيت بوده است .

خانه حاج يوسف آقا صادقي

اين خانه مجلل و با شكوه دركوچه راسته امام اردبيل به سال 1340 هـ .ق توسط مرحوم حاج ميرزا ابراهيم صادقي ساخته شد. فرزند وي حاج يوسف صادقي نيز در تهيه نقشه و نحوه ساخت بنا نظارت هاي دقيق داشت. اين عمارت در زميني به مساحت 1450 مترمربع و با زيربنايي در حدود 1750 متر مربع ساخته شده است .

خانه حاج ميرزا ابراهيم صادقي

اين خانه در كوچه ((سرتيپ آباد)) در محله (اوچ دكان) ‌اردبيل واقع شده و به علت سبك معماري سنتي استفاده از هنر مقزس و مشبك كاري، در ارسي ها داراي ارزش هنري است. بنا در سال 1283 هـ .ق ساخته شده است و خرابه هاي وسيعي به آن وارد شده است. در تالار اصلي عمارت, بر تاقنماها و بالاي تاقچه ها, مقرنس هاي گچي ديده مي شود. در ازاره ديوارهاي جانبي بريك كتيبه زيبا با خط نستعليق (آية الكرسي) نقش بسته است.

بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي

بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي شامل تعدادي از بناهاي دوره هاي مختلف است كه نخستين بار شاه طهماسب آنها را به صورت مجموعه واحدي در آورد. بعدها شاه عباس بناهاي مهم ديگري به اين مجموعه افزود و باعث اصلاحاتي درآن شد. اهميت اين مجموعه تاريخي در ارتباطي كه با سلسله خاندان سلاطين صفويه دارد جلوه گر مي شود. گذشتگان شاهان صفوي و همچنين شاه اسماعيل اول (سر سلسله اين خاندان) در اين مجموعه تاريخي به خاك سپرده شده اند. طي دوران صفويه هزينه فراواني صرف اين بقعه شد و امروز نيز با وجود گذشت چندين قرن , ويژگي هاي زيبا و جالب توجهي دارد. بناهاي متعلق به بقعه شيخ صفي عبارتند از :

يكم ـ در ورودي و حياط بزرگ

دوم ـ حياط كوچك يا دالان روباز صحن بقعه

سوم ـ مسجد جنت سرا

چهارم ـ حياط مقابر

پنجم ـ شهيدگاه

ششم ـ چله خانه

بخش هاي اصلي بقعه عبارتند از : رواق يا قنديلخانه‌, مقبره شيخ صفي , مقبره شاه اسماعيل صفوي , حرمخانه , چيني خانه .

مقبره امين الدين جبرائيل

اين مقبره كه متعلق به امين الدين جبرائيل پدر شيخ صفي الدين اسحق جد سلاطين صفوي است، در روستاي كلخوران اردبيل واقع شده است. تاريخ بناي اوليه به نيمه اول قرن دهم هجري مربوط است و در محوطه اي كه بناهاي متعدد دارد, محصور است.

اين بناها عبارتند از:

يك ـ ديوار گلي بلند

دو ـ مقبره امين الدين جبرائيل

سه ـ مقبره عوض الخواص بن فيروزشاه زرين كلاه

چهارـ مقبره سيد محمد الاعرابي

پنج ـ بقعه سيد حمزه          

شش ـ مقابر داخل محوطه بقعه

هفت ـ مقابر خارج از محوطه بقعه

جاذبه هاي طبيعي:

آبشار گورگور سبلان

آبشار گورگور سبلان در حدود 12متر ارتفاع و 200 مترمربع محوطه گردشگاهي دارد و دردامنه شمالي كوه سبلان واقع شده است . اين آبشار در يكي از زيباترين نقاط طبيعي استان يعني كوه سبلان قرار دارد و به دليل وجود يخچالهاي دائمي, چشمه هاي آب گرم, آب معدني و پوشش گياهي مصفا هرساله هزاران نفر را جذب مي كند.

آب گرم قره سو

براي اين چشمه دو حوض ساخته اند. اندازه حوض ها 3/5� 5 متر است . آب گرم ازحوض اول به حوض دوم مي ريزد. حرارت آب گرم قره سو 41 درجه است. از خواص درماني آب اين چشمه, آرام بخشي و تسكين دردهاي روماتيسمي و عصبي آن است.

آب گرم گاو ميش گلي

پر آب ترين چشمه آب گرم سرعين است و استخري به طول 25 متر و به عرض 17 متر دارد.  دور استخر را با ديوار بلندي محصور كرده اند. آب گرم از چند نقطه كف استخر با گاز خارج مي شود و از مجراي ضلع شرقي به بيرون مي رود. حرارت آب گرم گاوميش گلي 45 درجه است.

چشمه هاي بيله دره

چشمه آب معدني سرد بيله دره در سه كيلومتري شمال سرعين در دره اي واقع شده است كه از نقاط مختلف زمين خارج مي شود. آب چشمه بيله دره از دسته آب هاي بيكربناته كلسيك سرد با رسوبات خشك اندك است. اين آب براي درمان بيماري هاي كليه, دستگاه تغذيه و كبد, بافت ها (باعث تورم بافت ها و تعويض آب درون سلولها مي شود), مجاري ادرار, افزايش مواد ازته, نقرس, درد  مفاصل, حالات تشنجي, چاقي و تورم كبد است.

چشمه بوشلي

چشمه معدني بوشلي به فاصلة 5/4 كيلومتري جاده اردبيل به سراب و در 45 كيلومتري غرب اردبيل واقع شده است. دماي آب چشمه 49 درجه است. اهالي محل آب اين چشمه را براي درمان روماتيسم و درد مفاصل و رفع خستگي استفاده مي كنند.

چشمه هاي معدني سرعين

شهر سرعين يا " سرقين " در غرب شهر اردبيل واقع شده است و فاصله آن تا اردبيل 28 كيلومتر است. آبهاي گرم سرعين در رديف آبهاي كلروبيكربناته كلسيك گاز دار و خيلي گرم وسيليس فراوان دارد. استحمام در چشمه هاي سرعين داراي اثرات آرام بخش است و دردهاي عصبي, روماتيسمي و عصبي مفصلي را تسكين مي دهد.

منطقه حفاظت شده نئور

منطقه حفاظت شده نئور با وسعتي در حدود يك هزار هكتار در30 كيلومتري شهرستان اردبيل واقع شده است. مهم ترين ويژگي اين منطقه درياچه نئور است و ويژگي اكوسيستم آن به عنوان زيستگاه بي مانند, ماهي قزل آلاي رنگين و پرندگان و جانوران آن است.

درياچه نئور

درياچه نئور در 48 كيلومتري جنوب شرقي اردبيل در ارتفاع 2700 از سطح دريا قرار گرفته است. وسعت درياچه بيش از 220 هكتار و مشتمل بر دو درياچه كوچك (40) و بزرگ (180 هكتار) است و در فصل بهار به هم مي پيوندند و درياچه واحد را به وجود مي آورند. بيشترين عمق درياچه 5/5 متر و ميانگين ژرفاي آن سه متر است. درياچه نئور زيستگاه برخي از گونه هاي پرندگان مهاجر عبوري است و ماهي قزا آلاي آن شهرت جهاني دارد. هرساله مسابقه تفريحي تحت عنوان "مسابقه ماهيگيري" در اين درياچه بين دوستداران صيد ماهي انجام مي شود.

درياچه شورابيل

درياچه شورابيل به مساحت 120 هكتار در دو كيلومتري جنوب شهر اردبيل واقع شده است. آب آن شور و حتي براي مصرف كشاورزي نيز غير قابل استفاده است. نتايج مطالعات زمين شناختي نشان مي دهد كه قدمت اين درياچه قديمي تر از درياچه اروميه است .