تاريخچه كرمان

در مدارك تاريخي و جغرافيايي اسلامي، اين منطقه كرمان، كارمانيا، ژرمانيا، كرمانيا، كريمان، كارماني و كرماني ذكر شده است. اگر كارمان را در كلمه در نظر بگيريم (كار)‌ به معني جنگ و (مان) به مفهوم محل است كه در مجموع معني (جايگاه دلاوري و نبرد) دارد.

برخي از جغرافيا‌دانان، نام قديم اين شهر را گواشير (بردشير) خوانده‌اند. گفته مي‌شود؛ گواشير همان (كوره‌اردشير) يا شهر اردشير بوده است كه به تدريج به ( گواشير) تبديل شده است. به استناد منابع تاريخي عرب و يهود، كرمان منسوب به كرمان بن هيتال بن ارفحشه بن سام بن نوح است و نام آن در كتيبه بيستون به صـورت(يـوتـيـه) ذكر شده است.  در دوره سـاسـانـيـان فـرمـانـرواي كــرمـان، عـنـوان شـاه داشـت، چـنـانـکـه بـهـرام چهار(388-389 ميلادي) به مناسبت اينكه در زمان پدرش والي كرمان بود به كرمانشاه (شاه كرمان) معروف بود. در اين دوره سيرجان مهم ترين ناحيه كرمان محسوب مي‌شد.

در دوره اسلامي و مقارن با 21 تا 24 هجري قمري و سالهاي بعد از آن، كرمان همواره مورد هجوم اعراب قرار گرفت تا سرانجام در سال 253 هجري قمري به تصرف يعقوب ليث، موسس سلسه صفاريان درآمد. پس از آن اين سرزمين در زير سلطه حكومت‌هاي قدرتمند زمان مانند سامانيان، ديلميان، آل بويه و سلاجغه قرار گرفت. در سال 619 هجري قمري مقارن با رسيدن چنگيزخان به خراسان، براق حاجب از امراي خوارزمشاهيان بر كرمان استيلا يافت و  رسماً سلسله قراختائيان را بنيان گذاشت. اين سلسله از 619 تا 703 هجري قمري در كرمان سلطنت كردند. در زمان حكومت قراختائيان بود كه ماركوپولو سياح معروف ونيزي از كرمان ديدن كرد.

در سال 714 هجري‌قمري امير مبارزالدين محمد مؤسس سلسله آل مظفر، كرمان را تصرف كرد. بعد از انقراض اين سلسله كرمان ضميمه متصرفات امير تيمور گوركاني شد و پس از تيموريان سلسله‌هاي قراقويونلو و آق‌قويونلو به ترتيب كرمان را تصرف كردند.

محمود افغان در دوبار لشگر كشي به كرمان به قصد تصرف اصفهان سرانجام توانست در سال 1132 هجري‌قمري، كرمان و سپس اصفهان را به زير سلطه خود در آورد. پس از دفع اشرف افغان توسط نادر و خلع شاه طهماسب دوم از سلطنت، كرمان مانند ساير مناطق ايران به تصرف نادر، مؤسس سلسله افشاريه در آمد. بعد از كشته شدن او كرمان دستخوش هرج و مرج گرديد و به وسيله افغان‌ها و بلوچ‌ها تاراج شد. كريم خان زند( 1163- 1193 هجري قمري) پس از سركوبي مخالفان خود، خدامراد زند را با سپاهي به كرمان فرستاد و اين سردار بدون هيچ گونه مانعي كرمان را تصرف كرد. بعد از انقراض سلسله زنديه به وسيله آغا محمدخان‌قاجار و تصرف كرمان، فرمان قتل عام اهالي بي‌گناه كرمان صادر شد و به دستور وي 20 هزار نفر از نعمت بينايي محروم شدند و از سرهاي عده‌اي از ساكنان بي‌گناه كرمان، كله مناره‌ها بر پا گرديد.

شهر امروزي كرمان به بركت توسعه صنعتي، كشاورزي و فرهنگي، يكي از آبادترين شهرهاي ايران به حساب مي‌آيد.

مراکز تاريخي و باستانی:

آب انبار علي مردان خان

اين آب انبار در مجموعه گنجعلي خان كرمان واقع شده است. ميزان بارندگي كم و فقدان آب انبار تاريخي عليمردان (پسر گنجعلي خان) كه داخل بازار مسگري غربي واقع شده، داراي ويژگي‌هاي معماري جالبي است كه توجه بينندگان را به خود جلب مي‌كند. تاريخ كتيبه موجود بناي مذكور 1209 هجري قمري است. سر در آب انبار كاشي كاري شده و سنگ‌هايي دارد كه حكاكي شده‌اند.

مدرسه گنجعلي‌خان

اين بنا در ضلع شرقي ميدان گنجعلي خان واقع شده و روزگاري مدرسه‌اي پر رونق بود كه بعدها به كاروانسرا تبديل گرديده است. بر كاشي‌هاي كتيبه سر در آن تاريخ 1007 هجري قمري مطابق با 1598 ميلادي نقش بسته و معمار آن محمد سلطاني يزدي بوده و مساحت آن 724 متر مربع مي‌باشد. حجره‌هاي متعدد آن در دو طبقه با شيوه معماري زيبايي طراحي شده‌اند.

اين بناي تاريخي در حال حاضر محل سازمان ميراث فرهنگي كرمان و دفتر مطالعات فني جهاد دانشگاهي است. نماي داخلي و خارجي اين مدرسه، كاشي‌كاري معرق مي‌باشد كه از عهد صفوي به يادگار مانده است.مدرسه گنجعلي‌خان و كليه آثار آن در هجوم آغا محمد خان صدمات فراواني ديد و فقط از كتابخانه آن در حدود 5000 نسخه خطي نفيس به غارت رفت.

مدرسه حياتي

مدرسه حياتي سومين مدرسه داخل بازار است. سر در آن كاشي‌كاري است و دو صحن و حجره‌هاي آن يادآور معماري عصر قاجاريه است و از مدارس بزرگ و تاريخي كرمان به شمار مي‌رود.در جوار اين مدرسه محوطه‌اي بازتر از بازار وجود دارد كه مشابه چهار سوق است و بدون سقف مي‌باشد كه در اصطلاح محلي به آن قيصريه مي‌گويند.

مدرسه شفيعيه

اين مدرسه كه در سمت راست بازار اختياري واقع شده، به همت ميرزا محمد شفيع از نوادگان گنجعلي‌خان احداث شده است.

مدرسه ابراهيم‌خان

اين مدرسه به فرقه شيخيه تعلق دارد. پلان آن به شكل مستطيل و دو طبقه است كه حجره‌هايي در اضلاع دروني آن تعبيه شده است. عناصر كاركرد فضايي مدرسه عبارت است از حجره، محل تدريس، كتابخانه، مسجد، اتاق‌هاي‌خادم، چراغدار، آبكش و سرويس‌هاي بهداشتي.

اين ساختمان از شاه نشين و محراب، ايوانچه‌ها و غرفه‌هاي اطراف آن تشكيل شده است. تزئينات نماي داخلي بنا، كاشي هفت‌رنگ با نقش گل و بوته، گلدان و باغ، مقرنس‌كاري وگچبري مي‌باشد. تاريخ كاشي‌كاري اين مدرسه1230 هجري قمري است. رفيع‌ترين و زيبا‌ترين بادگير كرمان در اين مدرسه تعبيه شده است. همچنين ايوان شرقي و برج ساعت اين مدرسه كاشي‌كاري و چشم‌اندازي زيبا دارد.

مقبره خواجه اتابك

مقبره خواجه اتابك كه در محله جنوب شرقي نزديك مسجد بازار قرار دارد، از بناهاي ارزنده دوره سلجوقي در قرن ششم هجري است. نماي داخلي و خارجي بنا به وسيله گچبري و آجركاري منظم تزئين شده است. مقدار زيادي از گچبري‌ها به مرور از بين رفته، حتي سقف مقبره حدود چهل سال قبل فرو ريخته و پوشش مجدد آن به وسيله اداره باستان‌شناسي انجام شده است.

از آثار با ارزش بناي مقبره خطوط كوفي و ثلث آن مي‌باشد كه با گچ و آجر در نماي داخلي آن به كار رفته است.

گنبد جبليه

در شرق كرمان و در امتداد خيابان زرسيف، به طرف مسجد صاحب الزمان، گنبد سنگي بزرگي پا بر جاست كه به (گنبد گبري) نيز شهرت دارد. پلان گنبد هشت ضلعي است و طاقنماهاي متعددي دارد. مصالح آن سنگ و گچ است و گنبد آن كه الحاقي به نظر مي‌رسد از آجر ساخته شده است. شيوه سبك معماري آن گوياي تعلق آن به اواخر عصر ساساني است كه يا احتمالاً اوايل اسلام تعمير و مرمت شده و يا با الهام از معماري ساساني بنا گرديده است.

گنبد سبز

گنبد سبز از بناهاي قرن هفتم هجري شهر كرمان است كه به قپه سبز نيز شهرت دارد. اين اثر از بقاياي مدرسه و آرامگاه قراختائيان كرمان به يادگار مانده كه در اثر زلزله 1314 هجري قمري قسمت اعظم آن ويران شد. در حال حاضر فقط سر در ورودي مدرسه باقي مانده است. بقاياي ديوارهاي آن و همچنين آرامگاه، زير ساختمانهاي مسكوني مدفون شده است. سقف ايوان آن بر اثر زلزله فروريخته و در دوران بعد بازسازي شده است. زيباترين قسمت ايوان كاشي‌كاري معرق آن است كه در نوع خود بي‌نظير است.

گنبد مشتاقيه

گنبد مشتاقيه در فلكه مشتاقيه كرمان قرار دارد و در دوره قاجاريه احداث شده است. سه گنبد بر روي سه مقبره به نام مشتاق عليشاه، شيخ اسماعيل و كوثر عليشاه بنا گرديده است. مشتاق عليشاه از گروه متصوفان قرن سيزدهم هجري است كه در اواخر زمستان سال 1206 هجري قمري سنگسار شده است. جرم مشتاق اين بود كه قرآن را با نواي سه‌تار مي‌خواند. گنبدي كه بر روي مزار مشتاق قرار دارد، در 1260 هجري قمري بنا گرديده است. از جمله آثار هنري مقبره فوق كاشي‌كاري و تزئينات داخل آن است.

باغ شاهزاده ماهان

اين باغ در 6 كيلومتري ماهان قرار دارد، به دستور حاكم كرمان در اواخر دوره قاجاريه احداث شد. عمارت زيباي اين باغ داراي قسمت‌هاي مختلف از جمله عمارت سردر، عمارت شاه نشين و حمام است. از قسمت‌هاي ارزشمند اين باغ نحوه آبرساني و حوض‌هاي آب آن است كه به صورت پلكاني است.

چهارسوق گنجعلي‌خان

محل تقاتع دو راسته بازار را ( چهار سوق ) مي‌گويند. در گذشته اين مكان مهم‌ترين نقطه شهر محسوب مي‌شد و نقش چهارراه اصلي شهر را ايفا مي‌كرده است. چهارسوق مذكور جزئي از مجموعه گنجعلي‌خان است.

نماي داخلي گنبد اين چهار سوق با گچبري‌هاي جالب و نقاشي‌هاي زيباي عصر صفوي ( 1024-1005هجري‌قمري) همراه با چهره شهروندان مهم آن دوره به تصوير در آمده است. گنبد چهار سوق در زمان ساخت مرتفع ترين گنبد شهر به شمار مي‌آمده است. نورگيرهايي كه در اطراف گنبد تعبيه شده، روشنايي لازم را تامين مي‌كند.

ميدان گنجعلي‌خان

ميدان گنجعلي‌خان، نظير ميدان نقش جهان اصفهان و ميدان ميرچخماغ يزد است، پيرامون خود بعضي از عناصر شهري را به وجود آورده است. به طوري كه در سه ضلع آن بازار قرار دارد و در ضلع چهارم مدرسه گنجعلي‌خان بنا شده است. طول ميدان 100 متر و عرض آن 54 متر است و 5346 متر مربع مساحت دارد. از نقطه نظر نماي ظاهري معماري، وجود طاقنماهاي آجري، كاشي‌كاري، فضاي سبز، حوض آب و ...  بر زيبايي آن افزوده است.

يخدان مؤيدي

در گذشته‌هاي دور، بناي يخدان مؤيدي خارج از شهر كرمان قرار داشت كه بر اثر توسعه شهري، اكنون داخل شهر جاي گرفته و اطراف آن فضاي سبز جالبي احداث شده است.

پلان يخدان دايره‌اي و پوشش آن از خشت و ملاط رس است و به صورت گبدي بزرگ نمايان است.

حمام گنجعلي‌خان

حمام گنجعلي‌خان براي تمامي جهانگردان و افرادي كه از كرمان بازديد مي‌كنند به ياد ماندني است. اين حمام مجموعه‌اي از تلفيق هنر معماري و كاربرد مصالح گوناگون با فضايي متناسب است. بناي حمام با كاشي كاري، نقاشي، گچبري، مقرنس كاري و كاربندي‌هاي زيبا بسيار ظريف است. سر در ورودي اين حمام نيز با نقاشي‌هاي زيباي عصر صفوي تزئين شده است. معمار اين مجموعه و حمام، استاد محمد سلطاني يزدي بوده است. اين حمام داراي دو بخش رختكن و گرمخانه است. در غرفه‌هاي رختكن با ايجاد قرينه سازي در ايوان‌ها، ايوانچه‌ها و ستونهاي سنگي، فضاي مناسب و زيبايي را به وجود آورده‌اند. بخش گرمخانه شامل يك حوض آب سرد است با طاقي شبيه خيمه كه هشت ستون حمام بر زيبايي آن مي‌افزايد. سيستم كانال كشي آب و فواره‌ها چنان دقيق طراحي و اجرا شده است كه از عجايب معماري حمام محسوب مي‌شود. يكي ديگر از عجايب حمام ( سنگ ساعت زمان ) آن است.

حمام يا چايخانه سنتي وكيل

اولين بخش از مجموعه وكيل، بناي حمام قديمي يا چايخانه امروزي وكيل است كه در سال 1280 به شكل با شكوه و با تاثير پذيري از سبك معماري عصر زنديه- قاجاريه احداث شده است. اين بنا يكي از حمام‌هاي تاريخي، سنتي و باستاني كرمان بوده و به تقليد از حمام گنجعلي‌خان ساخته شده است. از كف تا ديوار آن كاشي‌كاري و سراميك  كاري شده و به دو بخش رختكن و گرمخانه تقسيم مي‌شود. در سال‌هاي اخير اين حمام به چايخانه سنتي تبديل شده و توسط اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان اداره مي‌شود.

حمام ابراهيم‌خان

اين حمام يكي از حمام‌هاي جالب توجه قديمي و سنتي كرمان است كه در وسط بازار ابراهيم خان واقع شده و بر دو بخش رختكن و گرمخانه تقسيم مي‌شود. اين حمام از سال 1321 هجري‌قمري تا كنون داير است. استحمام در اين حمام خاطره و ياد حمام‌هاي قديمي را زنده مي‌كند.

كاروانسراي چهارسوق

اين كاروانسرا در انتهاي بازار سراجي قبل از چهار سوق گنجعلي خان واقع شده است. كاروانسرا داراي دو در ورودي مي‌باشد كه يكي به بازار سراجي و ديگري به بازار قلعه باز مي‌شود. درهاي حجره‌هاي آن چهار لنگه و چوبي بوده‌اند كه با گذشت زمان به درهاي فلزي تبديل شده‌اند. اين كاروانسرا دو طبقه است. دو راسته كوچك نيز در ضلع جنوبي و شرقي آن وجود دارد كه سقفي بلند دارند.

كاروانسراي وكيل

اين كاروانسرا در سمت چپ بازار وكيل واقع شده است و بزرگترين كاروانسراي كرمان و همچنين يكي از كاروانسراهاي بزرگ ايران به شمار مي‌آيد. بناي آن به فرمان محمد اسماعيل خان وكيل‌الملك والي كرمان شروع شد و در زمان مرتضي‌قليخان در سال 1287 به اتمام رسيد.

سردر ورودي كاروانسرا از طرف بازار با كاشي كاري و گچبري تزئين شده است.

كاروانسراي ميرزاعلينقي

داخل بازار وكيل، كاروانسراي كوچكي به نام ميرزاعلينقي نيز وجود دارد كه دو طبقه است و 35 باب حجره دارد كه بيشتر به صورت انبار در آمده‌اند و قدمت چنداني هم ندارند. در ادامه بازار وكيل، قيصريه ديگري نيز وجود دارد.

كاروانسراي لحاف دوزها

اين كاروانسرا كه در سمت بازار واقع شده به نام ديماري نيز خوانده مي‌شود. 12 باب حجره دارد كه كلاً در آن‌ها لحاف‌دوزي مي‌كنند. حدود قدمت آن 100 سال است و با كاروانسراهاي ديگر از نظر سبك معماري متفاوت است و جديدتر به نظر مي‌آيد.

كاروانسراي حاج مهدي

اين كاروانسرا روبروي كاروان سراي هندوها و در جوار كاروانسراي چهار سوق واقع شده و بيشتر از يك قرن قدمت دارد. اين كاروانسرا در ابتدا به دست زرتشتي‌ها تاسيس و اداره مي‌شد و هنوز هم تعدادي از تجار يهودي و زرتشتي حجره‌هايي در آن دارند.

كاروانسراي هندوها

بين سال‌هاي 1850 تا 1925 ميلادي به مدت 75 سال دوران نفوذ انگليس در كرمان بود، با تشويق آنها امر تجارت بين پارسي‌ها و هندوها رونق گرفت. در آن زمان قالي، شال و كتيرا از كرمان به هندوستان صادر مي‌شد و به جاي آن از هند چاي، شكر، پارچه، شمع و ادويه وارد مي‌كردند، لذا يك كاروانسرا در كرمان به نام كاروانسراي هندوها معروف گرديد. اين كاروانسرا به دست مرحوم حاج سيد جواد امام جمعه ( 1150 هجري شمسي ) ساخته شده و دو طبقه دارد. وجه تسميه آن از هندي اخذ شده است. هنوز هم در ضلع شمالي اين كاروانسرا، معبد هندوها با سبك معماري ويژه‌اي باقي مانده است. كاروانسراي مذكور از دو بخش تشكيل شده است.

به بازار موازي ضلع شمالي كاروانسراي هند و ( بازار هندو ) نيز مي‌گويند.

كاروانسراي حاج آقا علي

اين كاروانسرا روبروي مسجد چهلستون و نبش خيابان شريعتي قرار دارد. تعداد حجره‌هاي آن 38 باب است كه در اثر تخريب شديد نياز فراوان به بازسازي دارد.

كاروانسراي ميرزا حسن

يكي از كاروانسراهاي طولي كرمان، كاروانسراي دو طبقه ميرزا حسن است كه داراي 55 باب حجره است كه به مرمت نياز دارند. يكي از درهاي ورودي آن به بازار زرگري، دومي به بازار كفاش‌ها، سومي به بازار كلاه مالي مرتبط است.

تيمچه حاج آقا عبدالله

اين تيمچه در سمت چپ بازار واقع شده و هجره‌هاي آن نقش انبار و كارگاه‌هاي عطاري بازار را دارند و از دو بخش تشكيل شده كه بخش جلويي آن دو طبقه است و بخش دوم آن هم خانه‌اي است كه به آن الحاق شده است. اين تيمچه بيش از 150 سال قدمت دارد و مجموعاً 27 حجره را در خود جاي داده است.

تيمچه كوزه‌گرها

اين تيمچه كه بزرگتر از تيمچه عطارها است و در جوار آن قرار گرفته، دو طبقه دارد. اين تيمچه در گذشته مركز تجاري يزدي بوده و در حال حاضر رونق سابق را ندارد و به انبار ريس( نخ قالي بافي)، پشم و پنبه تبديل شده است. در ورودي اين تيمچه بزرگ و چوبي است و طرح جالبي دارد.

جاذبه هاي طبيعي:

ييلاقات ماهان

شهر ماهان در 35 كيلومتري جنوب شرقي شهر كرمان در مسير راه كرمان به بم واقع شده است. اين شهر زيبا كه در دامنه ارتفاعات قرار گرفته از چشمه‌ها و آب‌هاي فراوان برخوردار است. در 6 كيلومتري جنوب ماهان باغي زيبا و بزرگ با ساختماني جالب وجود دارد. اين ساختمان زيبا و ييلاقي در دوره قاجاريه بنا گرديد.

ييلاقات جوپار

شهر ييلاقي جوپار با مناظري زيبا در جنوب كرمان قرار دارد كه با جاده‌اي آسفالته به كرمان و ماهان مرتبط مي‌شود. اين ناحيه پاركي زيبا و باغ‌هايي جالب و ديدني دارد. مقبره مطهر امامزاده حسين كه گفته مي‌شود فرزند موسي‌بن‌جعفر( ع ) است، در آنجا قرار دارد و زائرين زيادي جهت زيارت به آنجا مي‌روند. جوپار ييلاق با صفايي است و شهركي نسبتاً آباد به شمار مي‌روند. انگور جوپار بسيار مرغوب و معروف است.

ييلاقات راين

راين يكي از ييلاقات شهرستان كرمان مي‌باشد كه فاصله آن تا كرمان 110 كيلومتر و تا بم 120 كيلومتر است و از نقاط خوش آب و هواي استان به شمار مي‌رود. راين در دامنه قله كوه هزار قرار دارد كه بلندترين قله استان و سومين قله ايران با ارتفاع 4450 متر است. اين كوه در اكثر ماه‌هاي سال پوشيده از برف است و آبشاري زيبا در آن واقع شده است. در راين درختان چنار كهنسال و ستبري وجود دارد كه بسيار ديدني هستند.

چشمه حسين آباد ( راين )

اين چشمه در 33 كيلومتري شمال‌غربي راين كرمان واقع شده و آب آن از دسته آب‌هاي بي‌كربناته سديك است و تقريباً با آب‌هاي معدني ويشي فرانسه مشابه است. اين نوع آب‌ها در دستگاه گوارش باعث قليايي شدن محيط معده و سپس تحريك ترشحات آن مي‌گردند و در سيستم كبدي و لوزالمعده به سبب تحريك لوزالمعده و بزاق ، اثر بهبود بخشي دارند.

چشمه قلعه عسگر

چشمه قلعه عسگر در 11 كيلومتري روستاي سلطان آباد، در جنوب كرمان واقع شده است. آب اين چشمه از دسته آبهاي كلروره سديك سنگين و مشابه آب معدني اورياژ ايزر فرانسه است. اين دسته آبها بيشتر مصارف خارجي دارند و در رفع بيماري‌هاي لنفاتيسم، راشيتيسم، برخي بيماري‌هاي پوستي، رماتيسم و بيماري‌هاي زنانه مؤثر است.

چشمه معدني ته خاتون

اين چشمه  در شرق كرمان به فاصله 13 كيلومتري جوشان واقع شده است. از آب اين چشمه براي استحمام استفاده مي‌شود. آب اين چشمه گرم از دسته آب‌هاي كلروره سديك و بي‌كربناته كلسيك گازدار است و آرام بخش دردهاي مفصلي و عصبي است.

چشمه معدني غرغره ( باباترش )

چشمه معدني غرغره در فاصله 40 كيلومتري راين كرمان واقع شده است. اين منطقه پوشيده از رسوبات كويري و حاوي املاح نمكي فراوان مي‌باشد. آب چشمه غرغره از دسته آب‌هاي كلروره سديك بي‌كربنات كلسيك سنگين و شبيه آب معدني اورياژايزر فرانسه است. اين نوع آب در درمان خارجي بيماري‌هاي لنفاتيسم، راشيتيسم و بيماري‌هاي پوستي، رماتيسمي و همچنين بيماري‌هاي زنانه مصرف دارد.

چشمه آب معدني ابارق

چشمه معدني ابارق در جنوب شرقي كرمان در فاصله 11 كيلومتري شمال دهكده ابارق واقع شده است. آب اين چشمه از گروه آب‌هاي كلوره سديك و سولفات كلسيك نيمه گرم است كه شبيه آب چشمه نيدربرون له‌بن فرانسه مي‌باشد و براي دستگاه هاضمه بدن مفيد است. مصرف اين دسته آب‌ها در درمان بيماري‌هاي مفصلي نيز توصيه مي‌شود از آب چشمه براي استحمام استفاده مي‌كنند.

چشمه آب معدني بوجان

چشمه معدني بوجان در جنوب غربي كرمان به فاصله 45 كيلومتري سيرجان قرار دارد. آب اين چشمه نيز از دسته آب‌هاي كلروره سديك و سولفاته كلسيك نيم گرم است.

چشمه معدني رضاآباد

اين چشمه به فاصله 6 كيلومتري شمال روستاي گزك در شمال كرمان واقع شده است. آب چشمه رضاآباداز دسته آب‌هاي كلروره سديك و سولفاته كلسيك نيم گرم مي‌باشد و عمدتاً مورد استفاده استحمام قرار مي‌گيرد. اين منطقه را رسوبات آبرفتي دوران چهارم پوشانده‌اند.

چشمه معدني پاچنار

اين چشمه در 6 كيلومتري شمال آبادي جرك و 67 كيلومتري شمال كرمان واقع شده است. محل استقرار و نوع آب اين چشمه نيز مانند چشمه معدني رضا آباد مي‌باشد.

چشمه آب معدني بيشه

اين چشمه معدني در فاصله 24 كيلومتري شمال شرقي كرمان و در شمال شهداد واقع شده است. آب چشمه از دسته آب‌هاي كلروره سديك و سولفات كلسيك گرم است.

چشمه‌هاي آب معدني اختيارآباد

چشمه‌هاي آب معدني جوقن، بي‌بي، شهراء، جيوه و مرتضي علي در مجاورت دهكده اختيارآباد به فاصله 14 كيلومتري غرب كرمان از زمين خارج مي‌شوند. آب اين چشمه‌ها از دسته آب‌هاي كلروره سديك، سولفاته كلسيك هستند كه مشابه ‎آب چشمه نيدر برون لدبن فرانسه مي‌باشد.

چشمه آب معدني حوض نو

چشمه حوض نو در شمال‌شرقي كرمان واقع شده است. اطراف چشمه را رسوبات آبرفتي دوران چهارم زمين‌شناسي فرا گرفته است. آب چشمه حوض‌نو از دسته آب‌هاي سولفاته سديك و كلروره كلسيك است.

چشمه آب معدني بغرا

اين چشمه در فاصله تقريبي 13 كيلومتري شمال بخش جوشقان در شمال شرقي كرمان قرار دارد. آب آن از گروه آب‌هاي سولفاته كلسيك و بي‌كربنات سديك گرم است. مصرف درماني اين دسته آب‌ها بيشتر خارجي است و براي بيماري‌هاي مفصلي نقرس استفاده ميشود.

چشمه معدني حوض آباد

چشمه حوض‌آباد در 13 كيلومتري بخش جوشان در شمال شرقي كرمان قرار دارد. اين آب نيز از دسته آب‌هاي سولفاته بيكربنات سديك مي‌باشد كه شبيه آب معدني وتيل فرانسه مي‌باشد.

اماکن زيارتي و مذهبي:

مسجد گنجعلي‌خان

اين بنا در گوشه شمال شرقي ميدان گنجعلي‌خان و همجوار با مدرسه گنجعلي‌خان واقع شده و در واقع موزه كوچكي است از هنرهاي تزئيني اسلامي نظير كاشي‌كاري، گچبري و خطاطي كه به سبك زيبايي آراسته شده‌اند. تاريخ بناي مسجد به 1007 هجري قمري مربوط است و چهارده باب مغازه از مجموعه ياد شده موقوفه اين مسجد شده‌اند.

مسجد وكيل

اين مسجد جزئي از مجموعه وكيل است كه به سبك معماري عصر قاجاريه با آجر و گچ تزئين شده است.

مسجد جامع كرمان

اين مسجد جزئي از مجموعه مظفري است كه امير مبارزالدين‌محمد مظفرميبدي‌يزدي در سال 750 هجري قمري آن را به اتمام رسانده است. سر در رو به مشرق آن از شليك توپ‌هاي آغا محمدخان قاجار خراب شد ولي بعدها مرمت و بازسازي شد. ساختمان مسجد بر طبق اصول قرينه سازي، دو ايوان بزرگ تابستاني و زمستاني دارد.

مسجد ملك

مسجد ملك از نوع مساجد چهار ايواني و يكي از بزرگترين مساجد كرمان است. قدمت اين مسجد به قرن پنجم هجري يعني زمان سلجوقيان مي‌رسد. قسمت‌هاي مختلف مسجد مخصوصاً صفه اصلي در زمان وكيل الملك(1285 هجري‌قمري) و ايوان شرقي در قرن اخير به وسيله مرحوم ديلمقاني بازسازي گرديده است. آنچه از قسمتهاي اصلي دوره سلجوقيان به جاي مانده، برج آجري ضلع شمال شرقي و سه محراب گچبري‌شده است كه يكي از محراب‌ها بر اثر تغييراتي كه در بنا صورت گرفته در حال حاضر در پشت‌بام شبستان امام‌حسن(ع) قرار دارد. برج آجري مذكور نيز فرو ريخته و فقط قسمتي از آن باقي مانده كه حفاظت و مرمت گرديده است.

مسجد چهل ستون

اين مسجد به فرقه شيخيه تعلق دارد و در نبش خيابان شريعتي قرار گرفته است. مسجد به همت حاج‌آقاعلي‌رفسنجاني در سال 1286 هجري قمري به اتمام رسيده است. مسجد چهل‌ستون به تقليد از مسجد وكيل شيراز متشكل از چهل ستون سنگي يكپارچه و بخش‌هاي الحاقي است كه بر وسعت و زير بناي آن افزوده است.

آرامگاه شاهزاده حسين جوبار

شاهزاده جوبار يكي از بقاع متبركه بخش جوبار از توابع كرمان است. بناي اين زيارتكاه به دوره صفويه مربوط است كه در دوره قاجاريه تعمير و تكميل شد.

بناي شاهزاده حسين متشكل از حياط، حرم، گنبد و رواق مي‌باشد. از تزئينات جالب توجه دوره صفويه آن كاربندي رواق اطراف حرم را مي‌توان نام برد.