علي رغم رشد روبه گسترش سيطره علم طب بر كالبد آدمي به جرات مي‌توان گفت تاكنون هنوز تعريف دقيقي از "پيري" و عوامل ايجاد كننده آن ارائه نشده است. اينكه پيري چيست و چه علل و عواملي در ايجاد و ظهور آن نقش دارند؟ عوامل موؤر در تسريع و يا تعويق آن كدامند؟ نقش و دخالت علم بشري بر اين عوامل چگونه است؟ بيماريها و مشكلات بدني مرتبط با دوران سالمندي چيست" اين سوالات و ده‌ها پرسش ديگر شايد گوياي نگراني بخش عمده‌يي از جمعيت ميانسال جامعه از شروع دوران سالمندي باشد.
به راستي "پيري" چيست؟
بر اساس آخرين مطالعات و بررسي‌هاي انجام شده توسط محققين، "پيري" فرايندي است كه در آخرين مرحله رشد به علت پاره‌يي مكانيسم‌هاي دورن سلولي آغاز مي‌شود.البته مسلما برخي عوامل محيطي در شروع و نيز در ادامه اين فرايند نقش تاؤيرگذاري دارند.از مهمترين عوامل درون سلولي مي‌توان به "راديكال‌هاي آزاد" داخل سلول‌ها اشاره كرد.
راديكال‌هاي آزاد به محصولات فرعي ناشي از سوخت و ساز درون سلولي اطلاق مي‌شود كه به مانند يك ماده سمي منجر به آسيب غير قابل برگشت سلولي مي‌شوند.سلول‌ها در حالت عادي راديكال‌هاي آزاد مانند پراكسيد، سوپراكسيد و هيدروكسيد توليد مي‌كنند كه تناسب چنداني با ميزان سوخت و ساز ندارد.
فرايند پيري در برخي گونه‌هاي حيواني با كاهش پيشرونده سطح دفاع‌هاي آنتي اكسيدان (كه مسوول غيرفعال كردن راديكال‌ها هستند) آغاز مي‌شود. براساس اين تئوري يكي از روشهاي مقابله با پيري محدود كردن كالري دريافتي است كه به عنوان يك اقدام مداخله‌گرانه طول عمر را در انواع مختلف گونه‌هاي جانوري مانند كرم‌هاي پهن، حشرات و پستانداران به طرز قابل اطميناني افزايش مي‌دهد.
اگر چه شواهد مستقيمي مبني بر موثر بودن اين روش در انسان‌ها بدست نيامده است ولي در ميمون‌هاي رسوس با محدود كردن كالري (كاهش 25 تا 35 درصد از كل كالري دريافتي) فرايند پيري به طرز چشمگيري به تاخير مي‌افتد.
گمان مي‌رود محتمل ترين مكانيسم براي تنظيم كالريك طول عمر، كاهش ميزان سوخت و ساز و در نتيجه كاهش توليد راديكال‌هاي آزاد باشد. به عبارت ديگر در اين روش مقابله با پيري با استفاده از كاهش ميزان سوخت و ساز سلولي و در نتيجه كاهش توليد مواد سمي به افزايش سلامت سلولي كمك مي‌شود.
پاسخ كل مجموعه بدن به فرايند پيري به نوع عضو درگير متغير است.در برخي اعضا مانند كليه‌ها، ريه‌ها وسيستم ايمني عملكرد اعضا متناسب با افزايش سن در سطحي قابل مقايسه با افراد جوان تر حفظ مي‌شود.البته اين مساله در زماني كاملا تحقق مي‌يابد كه نقش عوامل محيطي را ناديده بگيريم.
در عمل و به دليل برخي عوامل محيطي يا رفتارهاي غلط بازدهي و عملكرد اين اعضا نيز با افزايش سن كاهش مي‌يابد.به عنوان مثال بر اؤر مصرف طولاني مدت دخانيات يا رژيم‌هاي غذايي پرچرب، عملكرد قلب با بالارفتن سن به طرز محسوسي در معرض تاثيرات منفي عادات غلط قرار مي‌گيرد.
در مجموع فرايند پيري در اكثر سيستم‌هاي عضوي با كاهش توانايي‌هاي عملكرد تظاهر مي‌يابد و اين مساله باعث كاهش توانايي افراد مسن در انطباق محيطي به هنگام مواجهه با استرس مختلف دروني و بيروني مي‌شود.در نتيجه اين تغييرات وابسته به سن، در افراد پير احتمال ابتلا به بيماري بيشتر و فرايند بهبودي بيمار از آسيب يا عوارض بيماري كندتر است.به عنوان مثال افراد مسن در مقايسه با افراد جوان براي ابتلا به بيماري‌هاي عفوني مستعدتر هستند زيرا در افراد مسن كاهش توانايي وابسته به سن در مكانيسم‌هاي دفاعي بدن رخ مي‌دهد.بر اساس تحقيقات انجام شده يكي از دلايل بالا بودن ميزان بروز سرطان در افراد مسن نيز همين تغييرات وابسته به سن در عملكرد سيستم ايمني است.
رشد جمعيت سالمندان و تاثير آن بر مراقبت‌هاي بهداشتي
بر اساس مطالعات دانشمندان آمريكايي از سال 1900 تا كنون جمعيت ايالات متحده به طور مداوم در حال پير شدن بوده است.بين سالهاي 1900 تا 1980 تعداد افراد بالاي 65 سال از چهار درصد به تقريبا دوازده درصد كل جمعيت افزايش يافت. تا سال 2030 كه سن اكثر جمعيت جوان امروز به بيش از 65 سال خواهد رسيد.سالمندان بيش از 22 درصد افراد جامعه را تشكيل مي‌دهند.
بيشترين درصد مربوط به سن بالاي 85 سال است.اين پديده سالمندشدن به علت آن است كه طول عمر افراد بيشتر شده و ميزان تولد به تدريج كاهش يافته است.طول عمر پيش بيني شده براي مردان متفاوت‌تر از طول عمر پيش بيني شده براي زنان است بطوري كه تا سن 75 سال تعداد زنان دوبرابر مردان است.
ميزان شيوع بيماري‌هاي حاد و مزمن در سالمندان بيشتر است و خطر آنكه بيماران براي انجام كار نيازمند به ديگران شوند افزايش پيدا مي‌كند.حدود 3\5 درصد از سالمنداني كه 65 تا 75 سال سن دارند براي انجام فعاليت‌هاي اصلي روزمره زندگي نظير حمام رفتن، لباس پوشيدن، راه‌رفتن و استفاده از توالت، به بستر رفتن و حتي روي صندلي نشستن نياز به كمك دارند.اندكي كمتر از 6 درصد آنها براي انجام امور روزمره زندگي كه با وسايل سروكار دارند مثل پختن غذا، خريدن كالا، استفاده از تلفن، انجام‌كارهاي كوچك خانه و... نياز به كمك دارند.اين ارقام تا سن 85 سال به ترتيب 35درصد و 40درصد رسيده‌اند كه به طور قابل توجهي بيشتر هستند. نياز به كمك براي انجام فعاليت باعث مي‌شود نيازمندي به مراقبت‌هاي حاد و مزمن از سلامت، افزايش چشمگيري بيابد و خطر وابسته شدن، بيشتر شود.
افزايش قابل توجه درصد سالمندان جامعه پيامدهاي اقتصادي مهمي براي سيستم مراقبت از سلامتي كشورها دارد.افزايش سن باعث مي‌شود نياز به خدمات بهداشتي و درماني افزايش يابد و از اين نظر سالمندان جزو مشتريان پرطرفدار خدمات درماني هستند. سالمندان فقط 12 درصد افراد جامعه را تشكيل مي‌دهند ولي 33درصد كل موارد پذيرش در بيمارستان را به خود اختصاص مي‌دهند و درصد قابل توجهي از موارد مراجعه به پزشك را تشكيل مي‌دهند.
حدود 36درصد از كل پولي كه صرف خدمات بهداشتي مي‌شود مربوط به سالمندان است.بخش عمده اين هزينه مربوط به آخرين سال عمر است.40درصد از هزينه‌ها صرف مراجعه به پزشك و بيست درصد نيز براي مراقبت در سراي سالمندان پرداخت مي‌شود.
نوشته : دکتر کاظم حسین